Historia Krzyża Paschalnego
2011
Krzyż ołtarzowy w Panteonie Wielkich Polaków
Wyjątkowy, zaprojektowany specjalnie dla Świątyni Opatrzności Bożej krzyż dwustronny, został wykonany przez artystkę Hannę Dąbrowską-Certę jako krzyż ołtarzowy do Panteonu Wielkich Polaków.
– Sama idea krzyża dwustronnego narodziła się w wewnętrznym konkursie w ramach prac Zarządu – wspomina ówczesny wiceprezes Zarządu Centrum Opatrzności Bożej ksiądz dr Paweł Gwiazda.
Wykonawczyni projektu Hanna Dąbrowska-Certa opowiada dziś o pracy nad Krzyżem Paschalnym:
– Koncepcja dwustronnego krzyża procesyjnego została zaproponowana przez księdza biskupa prof. Michała Janochę z myślą, by krzyż umożliwiał kontakt z wizerunkiem Chrystusa nie tylko wiernym, ale również kapłanom sprawującym liturgię. W swojej pracy badawczej historyka sztuki natknął się on na fenomen dwustronnych krzyży procesyjnych z terenów Łemkowszczyzny z XVII, XVIII, XIX wieku. Oryginalność tych krzyży polegała na ukazaniu postaci Chrystusa po obu stronach krzyża, po jednej stronie jako ukrzyżowanego, na odwrocie zaś w scenie Chrztu w Jordanie. Podobnych rozwiązań nie odnajdujemy nigdzie indziej poza Łemkowszczyzną. Zwykle na odwrocie krzyża ukazywani są święci oraz Matka Boża. Z taką myślą ks. Bp Janocha wyszedł do artystów.
W tamtym okresie miałam dość świeże doświadczenia pracy nad krzyżem ołtarzowym do parafii świętego Franciszka z Asyżu na Tarchominie, będącym kopią dwunastowiecznego krzyża z San Damiano, przed którym modlił się święty Franciszek, a którego przekaz bardzo silnie oddziaływuje teraz na współczesny Kościół Katolicki.
Jest to krzyż bizantyjski, który swoją formę zawdzięcza korzeniom syryjskim. Chrystus ukazany jest na nim jako niecierpiętliwy, w wyprostowanej postawie ciała, zwycięski, jak w apokaliptycznej wizji – „stojący, a jakby zabity”, jako „mistyczny Lew” z otwartymi oczami, którego człowieczeństwo zasnęło na krzyżu, ale Bóstwo czuwa. Chrystus ukazuje się jako Odwieczny Logos, Arcykapłan Nowego Przymierza, uosobienie Boskości i człowieczeństwa.
W pracy nad krzyżem procesyjnym postawiłam sobie za cel połączenie idei zawartych w krzyżu z San Damiano z tradycją krzyży, które od XI w. ukazują Chrystusa umarłego, z pochyloną głową, wygiętym ciałem, w sposób naturalistyczny obrazując misterium śmierci.
Zarys krzyża ewoluował od inspirowanego krzyżami bizantyjskimi do formy krzyża romańskiego, inspirowanego m.in. dwustronnymi krzyżami procesyjnymi wczesnoromańskimi z kręgu sztuki ottońskiej z X, XI wieku, które funkcjonowały również jako relikwiarze, niosącymi ideę crux gemmata, akcentującymi Chrystusa jako Sol Justitiae (Słońce Sprawiedliwości) czy Umbilicus Mundi (pępek świata). Ich forma dobitniej podkreślałaby centralne założenie architektoniczne Świątyni Opatrzności Bożej oraz samo umiejscowienie krzyża we wnętrzu Panteonu Wielkich Polaków.
Wyzwaniem formalnym było osiągnięcie efektu promieniowania światła od krzyża przy uwzględnieniu jego skali oraz warunków oświetlenia we wnętrzu. Pewien półmrok wnętrza narzucał wyrazistą kolorystykę i w sposób naturalny podsuwał zastosowanie złota. Surowość architektury podpowiadała jednak zachowanie w tym względzie pewnej wstrzemięźliwości. Ważne było też dla mnie utrzymanie kontaktu wzrokowego z obliczem Chrystusa, stąd pewne wyolbrzymienie proporcji głowy.
Pomysł umieszczenia, teraz już świętego Jana Pawła II i błogosławionego Jerzego Popiełuszki wyszedł na dalszym etapie pracy nad projektem ze strony zarządu Centrum Opatrzności Bożej. Stanowił on dla mnie duże wyzwanie, bo w jaki sposób ukazać oblicza tak bliskich nam świętych w tak małej skali (wysokość twarzy ok. 1,5 cm), chcąc zachować pewną rozpoznawalność twarzy przy jednoczesnej syntezie, której podlegają pozostałe postaci ukazane na krzyżu: Chrystus, Matka Boża, św. Jan Ewangelista.
Hanna Dąbrowska-Certa przywołuje istotny w całej historii powstawania krzyża wątek osobisty: : „Urodziłam się 5 miesięcy przed wezwaniem Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową, jako dziecko pamiętam rewizję u nas w domu po zaginięciu ks. Jerzego. Z oboma świętymi związana była historia mojej rodziny. Stąd też czułam duże obawy, czy uda mi się w sposób godny i adekwatny ich przedstawić”.
– Praca na krzyżem do Świątyni Opatrzności Bożej – mówi dalej twórczyni – obarczona była dużą odpowiedzialnością. Jako młoda artystka (zaledwie z 10-letnim stażem) podjęłam się tego, nie będąc do końca świadoma ciężaru odpowiedzialności. Presja czasu stanowiła dla mnie wówczas dużą trudność. Mam nadzieję, że pomimo różnych wątpliwości i trudów, które przeżywa twórca, wierni odnajdują w tym materialnym dziele przede wszystkim obraz niematerialnej rzeczywistości, otwartych ramion Chrystusa, chcącego przyciągnąć wszystkich ku sobie.
Krzyż został umieszczony w dolnym kościele (Panteonie Wielkich Polaków) z racji tego, iż na poziomie głównym Świątyni wciąż trwały prace budowlane i wszystkie liturgie były odprawiane jedynie w kościele dolnym. Oryginalna wersja krzyża wciąż zajmuje centralne miejsce w Panteonie Wielkich Polaków.
2016
Krzyż Paschalny w prezbiterium Świątyni
Tuż przed otwarciem Świątyni 11 listopada 2016 r. powiększona reprodukcja krzyża została zawieszona nad ołtarzem i jako Krzyż Paschalny stała się najważniejszym symbolem Świątyni Opatrzności Bożej.
Wierną kopię w powiększonej skali przygotowali górale. Replika góruje nad ołtarzem, stanowiąc centralny element ogromnej ściany ołtarzowej w kształcie żagla. Wysokość tej ściany to 30 metrów, podobną długość mają liny, na których zwisa krzyż.
2017
Krzyż procesyjny
Kolejna kopia Krzyża Paschalnego powstała jako dwustronny krzyż procesyjny, by prowadzić pielgrzymki z relikwiami z placu Marszałka Józefa Piłsudskiego do Świątyni Opatrzności Bożej.
Paweł Popończyk, parafianin i członek rady parafialnej dobrze pamięta pierwszą pielgrzymkę z nowym krzyżem procesyjnym w czerwcu 2017 roku podczas dorocznego Święta Dziękczynienia: – W uroczystej procesji w niedzielę 4 czerwca wprowadzaliśmy wówczas do Świątyni relikwie “Brata naszego Boga”, Świętego Brata Alberta Chmielowskiego.
2020-2021
Krzyż Paschalny w nowej odsłonie
Stary krzyż w miarę upływu lat ulegał naturalnym procesom niszczenia. Jego barwy nieco pobladły, a sama konstrukcja nosiła już ślady destrukcyjnego działania czasu. Z uwagi na to, że Krzyż Paschalny jest bardzo ważnym elementem wnętrza Świątyni – zarówno w aspekcie duchowym, jak i estetycznym – powzięto decyzję o przygotowaniu nowej jego odsłony pod kierunkiem uznanego artysty.
Jak wyjaśnia ksiądz Tadeusz Aleksandrowicz, kustosz Świątyni Opatrzności Bożej, obecnie wykonany krzyż w nowej odsłonie należy postrzegać zarówno jako element zdobiący wnętrze Świątyni, jak i znak ważny duchowo. Ukazuje nam przesłanie o tym, że krzyż nie jest jedynie wspomnieniem Męki Pańskiej, lecz co dla nas najważniejsze – przejściem do życia wiecznego. W swej symbolice nie wskazuje jedynie na cierpienie dla zbawienia, lecz lśni także nadzieją nowego lepszego życia.
Prace nad stworzeniem nowej odsłony krzyża powierzono uznanemu artyście, Pawłowi Sadlejowi.
15 lutego 2021 r. Krzyż Paschalny w nowej odsłonie zawisł nad ołtarzem w Świątyni Opatrzności Bożej. W Środę Popielcową, 17 lutego, został uroczyście poświęcony przez kardynała Kazimierza Nycza, metropolitę warszawskiego.
