Schodzimy do podziemi Świątyni Opatrzności Bożej. To tu, w Panteonie Wielkich Polaków powstaje Mauzoleum Prezydentów RP na uchodźstwie. Mijamy dostojne sarkofagi, otulone jeszcze materiałem zabezpieczającym przed uszkodzeniem. Tu spoczną szczątki Prezydentów RP, którzy powrócą z brytyjskiej ziemi do Ojczyzny. Za drzwiami w niszy otwiera się przestrzeń Izby Pamięci.
80 m².

O projekcie tego miejsca mówi twórca ekspozycji JAROSŁAW KŁAPUT.

Założeniem wystawy jest przywrócenie pamięci. Myślę, że podobnie jak ja na początku pracy, tak i nasi widzowie nie znają bliżej wszystkich Prezydentów RP na uchodźstwie. Owszem, być może kojarzą Raczkiewicza – Prezydenta czasu wojny i Kaczorowskiego jako ostatniego Prezydenta na uchodźstwie. Natomiast mnie osobiście z pola widzenia całkowicie zniknął Sabbat, Zaleski, Ostrowski. Niewiele wiemy o ich działalności. O tym, że trwali, chcąc utrzymać strukturę państwową z okresu przedwojennego, odwołując się do symboli narodowych i do konstytucji z 1935 roku.

Wiele wypowiedzi, które przesłuchiwaliśmy, dobierając fragmenty dźwiękowe do wystawy, mówi o tym etosie. To był imperatyw, który nakazywał trwanie. Ocalenie niezależnego państwa polskiego. To była ich misja.

Widz pozna ich twarze. Usłyszy także autentyczny głos poszczególnych Prezydentów, gdy zbliży się do gablot, w których ulokowane będą artefakty z nimi związane – od drobnych po bardzo znaczące.

Takimi artefaktami będą pieczęć prezydencka, zapiski odręczne, dokumenty czy choćby orędzie prezydenta Mościckiego do Narodu w związku napaścią Niemiec na Polskę wydrukowane w „Wieczorze Warszawskim” w piątek 1 września 1939 roku.

W głosach Prezydentów słyszymy, jak przedwojenny zaśpiew – wschodni, lwowski, wileński, który towarzyszy Mościckiemu, Raczkiewiczowi, Zaleskiemu, zmienia się pod wpływem kontaktu z angielszczyzną. Mamy wypowiedzi jednominutowe, trzyminutowe. Zachowaliśmy w całości dłuższą, bardzo piękną mowę Prezydenta Ostrowskiego podczas poświęcenia pomnika katyńskiego na cmentarzu w Gunnesbury w Londynie.

Po prawej stronie od wejścia do Izby Pamięci umieszczono kopię flagi prezydenckiej z Orłem. Wykonano ją na materiale wełnianym, techniką sitodruku, identyczną jak ta przedwojenna. Nasi Prezydenci patrzą na tę flagę. To jest ich punkt odniesienia. Zwracają się do tego symbolu polskości. Pod tą flagą działają.

Po obu stronach sali mamy dwa obszary graficzne i geograficzne. Jeden opowiada o sytuacji na Zachodzie. Trasa Prezydentów od wybuchu wojny po współczesność wiedzie przez Rumunię, Paryż, Londyn, a jej pętla zamyka się w Warszawie. Drugi obszar kreśli sytuację Polski w tym okresie – przedstawia główne kamienie milowe naszej historii.

Grafika o Polsce zostanie wydrukowana na lustrzanych płytach, więc Londyn będzie się odbijał tam, gdzie jest widoczny obraz Polski. To próba nawiązania i oddania w sposób plastyczny relacji między tymi zdarzeniami. Dzięki temu rozwiązaniu przestrzeń zyskuje także więcej powietrza.

Lokalizacja Izby Pamięci w miejscu sakralnym –  w Świątyni Opatrzności Bożej, w Panteonie Wielkich Polaków jest wartością dodaną. To odpowiednio nastraja widza. Już przed wejściem w tę przestrzeń jest on wprowadzony w pewien klimat. Idzie aleją w Panteonie, dociera do Mauzoleum, ogląda sarkofagi, a jeśli towarzyszy mu przewodnik, słyszy już opowieść o tych osobach. Ale w gruncie rzeczy Izba powinna go także nieco zaskoczyć. Zakładamy, że widz, pielgrzym nie spodziewa się, że zetknie się tutaj z fragmentem prawdziwej historii ich życia. To przestrzeń, gdzie spotka ich twarzą w twarz.

Istotnym elementem ekspozycji jest warstwa dźwiękowa. Wypełnia ją Polonez Ogińskiego – rzewny żal za opuszczoną Ojczyzną. Dźwięk jest zapisem pamięci tamtego czasu i przywołuje do tego miejsca  dawny klimat.

Specjalną rolę do odegrania będzie miało także ustawienie świateł. Ale o tym widzowie przekonają się już naocznie, odwiedzając prezydencką Izbę Pamięci.

Zarys scenariusza tej wystawy powstał w Instytucie Pamięci Narodowej. Projekt został stworzony w ścisłej współpracy z Fundacją „Pomoc Polakom na Wschodzie”, a przede wszystkim z IPN-em, który dostarczył wszelkie materiały fotograficzne oraz artefakty, związane z życiem i działalnością Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie.

Izbę Pamięci będzie można zwiedzać po zakończeniu uroczystości pogrzebowych żałobnych 12 listopada 2022 roku, ok. godz. 17.00. 

---

---

JAROSŁAW KŁAPUT – projektant-wystawiennik, grafik, malarz, twórca działań parateatralnych. Ukończył wydział malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni prof. Stefana Gierowskiego. Jest autorem prestiżowych projektów promujących kulturę polską w kraju za granicą i znanym projektantem muzeów m.in.  ekspozycji stałej Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum i Miejsca Pamięci w Sobiborze,  Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach, Muzeum-Centrum Informacyjnego na Monte Cassino, Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie i wielu innych. Za pracę nad Muzeum Powstania Warszawskiego odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Złotym Krzyżem Zasługi. Za realizację Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach nagrodzony Złotym Medalem “Za zasługi dla Archidiecezji Krakowskiej” . Projektował głośną wystawę “Ochotnik. Witold Pilecki i jego misja w Auschwitz”, inaugurującą działalność Instytutu Pileckiego w Berlinie, wyróżnioną tytułem “Wydarzenia Roku 2019”. Nominowany do nagrody “Strażnik Kultury 2020” w kategorii Twórca. W 2021 r. odznaczony przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości.

Zobacz także: 

• Budowa Mauzoleum Prezydentów RP na uchodźstwie
• Uroczyste sprowadzenie szczątków Prezydentów RP na uchodźstwie z Anglii do Polski – poznaj program uroczystości 
• Misja: Wolna Polska

Projekt objęty jest Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości.

Projekt objęty jest Honorowym Patronatem Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego.

Inicjatywa jest realizowana przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Instytutem Pamięci Narodowej, Centrum Opatrzności Bożej, Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz Biurem Programu „Niepodległa”.